اثر موقعيت، كه اغلب به عنوان اثر موقعيت سريالي شناخته مي‌شود، يك پديده روانشناختي است كه در آن افراد تمايل دارند موارد موجود در ابتدا (اثر تقدم) و انتهاي (اثر تازگي) يك ليست را بهتر از موارد موجود در وسط به خاطر بسپارند.

اين تأثير بر يادآوري حافظه به دليل نحوه پردازش و ذخيره اطلاعات است: موارد اوليه بيشتر احتمال دارد كه در حافظه بلندمدت رمزگذاري شوند، در حالي كه موارد اخير در حافظه كاري تازه باقي مي‌مانند.

اثر جايگاه چيست و چرا ذهن ما به موقعيت بيش از محتوا توجه مي‌كند؟

«اثر موقعيت» به تأثيري اشاره دارد كه موقعيت اطلاعات يا گزينه‌ها در يك توالي بر حافظه يا تصميم‌گيري دارد. اين اثر معمولاً با اثر موقعيت سريالي مرتبط است، كه در آن افراد تمايل دارند اولين موارد (اثر تقدم) و آخرين موارد (اثر تأخر) را در يك سري بهتر از موارد مياني به خاطر بسپارند.

به عنوان مثال، هنگام يادآوري ليستي از كلمات، افراد اولين و جديدترين كلمات را بهتر از كلمات مياني به ياد مي‌آورند. اين الگو به اين دليل رخ مي‌دهد كه موارد اوليه بيشتر احتمال دارد در حافظه بلندمدت رمزگذاري شوند و موارد اخير هنوز در حافظه كاري وجود دارند.

در تصميم‌گيري، گزينه‌هايي كه در ابتدا يا انتهاي يك توالي ارائه مي‌شوند نيز مي‌توانند به دليل موقعيت‌هايشان مورد توجه قرار گيرند يا توجه نامتناسبي را دريافت كنند. اين مي‌تواند بر انتخاب‌ها تأثير بگذارد، حتي اگر گزينه‌هاي مياني بهتر يا مرتبط‌تر باشند.

خستگي تصميم گيري | مشكل و خستگي ناشي از تصميم گيري

به طور خلاصه، اثر موقعيت نشان مي‌دهد كه چگونه ترتيب يا قرارگيري اطلاعات بر يادآوري حافظه و انتخاب‌ها تأثير مي‌گذارد و اغلب منجر به سوگيري در نحوه پردازش و ارزيابي اطلاعات توسط افراد مي‌شود(منبع)(منبع).

چرا تغيير برايمان ترسناك است؟

تغيير در درجه اول ترسناك به نظر مي‌رسد زيرا مغز ما به گونه‌اي برنامه‌ريزي شده است كه پيش‌بيني‌پذيري و ايمني را ترجيح مي‌دهد. اين سيم‌كشي تكاملي زماني به محافظت از اجداد ما در برابر خطرات واقعي كمك مي‌كرد، بنابراين موقعيت‌هاي ناآشنا يا نامشخص، واكنش‌هاي استرس و ترس را فعال مي‌كنند كه مي‌تواند منجر به اضطراب، مقاومت يا اجتناب شود. ترس از تغيير اساساً ترس از ناشناخته‌ها و از دست دادن كنترل است.

از نظر روانشناختي، تغيير مي‌تواند حس هويت و روايت ما را مختل كند و اضطراب وجودي را در هنگام تلاش براي سازگاري با واقعيت‌هاي جديد ايجاد كند. تغيير همچنين شامل فقدان مبهم است – سوگواري براي آنچه كه پشت سر مي‌گذاريم، حتي اگر تغيير مثبت باشد – كه مي‌تواند ناراحتي عاطفي حل نشده ايجاد كند.

علاوه بر اين، ترس از شكست و تفكر فاجعه‌بار، نگراني‌ها در مورد نتايج منفي را تقويت مي‌كند و باعث مي‌شود كه به الگوهاي آشنا، حتي اگر محدودكننده باشند، بچسبيم.

عوامل ديگر شامل تجربيات گذشته است كه تغيير را با سختي مرتبط مي‌كند و ترجيح طبيعي انسان براي ثبات و كنترل. اين مكانيسم‌هاي تركيبي شناختي، عاطفي و تكاملي توضيح مي‌دهند كه چرا تغيير اغلب با وجود ضرورت آن براي رشد، تهديدآميز به نظر مي‌رسد(منبع)(منبع).

ترس از شكست چيست؟ نقش شكست در زندگي و رسيدن به موفقيت

آگاهي و تغيير طرز فكر فعال، مانند تمركز بر فرصت‌هاي آينده به جاي ضررها، مي‌تواند به كاهش اين ترس كمك كند و پذيرش تغيير را به عنوان يك نيروي مثبت ممكن سازد(منبع)(منبع)(منبع).

مثال‌هاي اثر جايگاه در كار و زندگي

اثر جايگاه به چگونگي تأثير رتبه، نقش يا اهميت اجتماعي درك شده توسط يك فرد يا گروه بر رفتار، نحوه برخورد ديگران و تصميم‌گيري آنها در زمينه‌هاي كاري و زندگي اشاره دارد. در اينجا چند مثال آورده شده است:

نمونه‌هايي از اثر جايگاه در محيط كار

• موانع ارتباطي: كارمندان در سطوح پايين‌تر ممكن است ارتباطات رو به بالا را فيلتر يا تحريف كنند، از ترس قضاوت منفي يا انتقام از سوي مديران بالاتر، كه باعث ايجاد سوءتفاهم و كاهش جريان اطلاعات مي‌شود.
• حسادت و انحراف: اهميت بالاي جايگاه در سازمان‌ها مي‌تواند حسادت را در بين كارمندان برانگيزد و گاهي اوقات منجر به درگيري‌هاي بين فردي يا رفتارهاي انحرافي مانند خرابكاري يا غيبت شود.
• فرهنگ كار نمايشي (اثر جايگاه سبز): كارگران ممكن است احساس كنند كه با آنلاين بودن مداوم يا در معرض ديد بودن، براي پربار به نظر رسيدن تحت فشار هستند و اين امر منجر به استرس و فرسودگي شغلي مي‌شود، به خصوص در محيط‌هاي كار از راه دور كه علامت‌دهي جايگاه اهميت پيدا مي‌كند.
• نفوذ و اقتدار: افراد با جايگاه بالاتر اغلب توجه، احترام و نفوذ بيشتري در تصميم‌گيري دريافت مي‌كنند و پويايي سازماني را به طور قابل توجهي شكل مي‌دهند(منبع)(منبع)(منبع).

منبع : اثر جايگاه؛ چگونه موقعيت‌ها قضاوت ما را فريب مي‌دهند؟